De andere strip

Geplaatst op maandag 23 december 2002 @ 20:00 , 3401 keer bekeken

Het zijn de mannen die de wereld verknald hebben. Niet alleen oorlogen, milieuvervuiling, diskriminatie en verkrachting, maar, erger nog, ze beheersen het stripwereldje. Voor en door mannen worden de strips gemaakt. Vrouwen worden ten tonele gevoerd voor mannelijk vertier. Vrouwelijke striphelden zijn al even wanhopig als hun kollega's de aktrices, die ook maar niet aan een hoofdrol geraken. De hele stripwereld gaat ten onder aan een torenhoog machogehalte. De hele stripwereld? Nee, een kleine gemeenschap stripheldinnen blijft moedig weerstand bieden aan de overweldigers en zorgt voor de broodnodige 'wegen van hoop'.

Natuurlijk heeft u al eens een vrouw zien opduiken in een stripverhaal. Dan is het u ongetwijfeld opgevallen dat er in de stripwereld enkele vrouwelijke stereotipes te onderscheiden zijn. U denkt waarschijnlijk eerst aan de hapklare brok vlees. De Marilyn (what's in a name?) Apfelmond van Largo Winch of de wulpse vrouwtjes uit de 'Rooie Oortjes'-reeksen. De domme seksmachines zijn gelukkig niet (meer) zo talrijk, maar zo lang ze blijven instaan voor x aantal verkochte albums meer, zullen ze waarschijnlijk blijven bestaan. Vandaar het vrij grote aantal uitdagende dames op de covers van de albums.


Meestal krijgt het vrouwvolk de rol van onopvallend helpertje. De Miekes in Jommeke of Evelyne in 'Robert en Bertrand', Aaricia in 'Thorgal'. In het werk van Marc Sleen ('Nero') zijn vrouwen bijna altijd bazige matrones, die hun mannen terroriseren en het avontuur in de weg lopen. Niet altijd is de vrouwenrol minderwaardig. De mannen appreciëren de vrouwelijke hulp in de hoogste nood, maar verder draait het verhaal om hun belevenissen. Hier zijn wel nuances in te onderscheiden. Van de slaafse Miekes tot de pientere Babette in 'Jerome K. Jerome Bloks' is een hele weg af te leggen.


Talrijk zijn de reeksen met een schijnbaar gelijk aandeel voor man en vrouw. Toch is een gelijk aandeel nog altijd niet echt gelijk. Wiske is misschien karakterieel de meest uitgebalanseerde figuur in 'Suske en Wiske', maar haar vriendje moet toch maar de heldhaftige beschermersrol op zich nemen wanneer een muis het pad van de helden kruist. In heldhaftige buien slaat ze bovendien steevast haar vrienden neer en er is dus een man nodig om de situatie recht te zetten. Dag en Heidi, nochtans geschreven door een vrouw: Maria Dewinter, getuigt van een redelijk stereotiep rollenpatroon. Dus zelfs met een gelijk aandeel in het verhaal zijn we d'r nog niet.


'Annie en Peter' van Leuvenaar Jean-Pol is de enige klassieke Vlaamse duostrip van een ander kaliber. Daarin zijn de mannen in de verdrukking. Peter is de luie, slaafse stadsjongen, terwijl Annie letterlijk en figuurlijk de broek draagt. Een zeldzaam fenomeen in de vrij konservatief ingestelde (Vlaamse) stripwereld. En daarmee wordt de overgang duidelijk: na de slavernij de suprematie. Er bestaan namelijk ook reeksen waarin vrouwen de hoofdrol spelen. Ze zijn 'natuurlijk' wel zeldzamer dan de machostrips met mannelijke helden.


Maar zelfs als hoofdfiguren van strips komen de vrouwen niet altijd tot hun recht. Al te vaak worden ze op papier gezet vanuit een tipisch mannelijk standpunt. De heldinnen uit de pornostrips zijn daarvan het duidelijkste voorbeeld, maar ook bij strips als 'Druuna' of 'Anna Stein' of zelfs het onschuldigere 'Franka' zitten de mannelijke lezers bij elk nieuw album te wachten op het moment waarop de heldin uit de kleren gaat. Met de reeks 'Aria' is de dubbelzinnige houding ten opzichte van vrouwelijke heldinnen het duidelijkst. Enerzijds draagt Aria superkorte rokjes en diepe dekolletees, anderzijds staat de heldin haar 'mannetje' wanneer haar mannelijke belagers zich door haar weerloze uiterlijk laten misleiden.


Pin-Up van Berthet en Yann, dat met veel (voornamelijk terechte) poeha werd aangekondigd, heeft ook nog problemen met de vrouwtjes. Het verhaal heeft heel veel te maken met de reakties van twee dames op allerlei gebeurtenissen, maar de auteurs slagen er niet in om die reakties aannemelijk te maken: de personages zijn nog niet echt genoeg.


Op zich is dat onvermogen tot inleving niet zo verwonderlijk: bijna alle stripauteurs zijn mannen. Onder meer daardoor blijven strips in het algemeen voornamelijk een mannenaangelegenheid. Jongens lezen meer strips dan meisjes, dat bleek vorig jaar nog duidelijk toen voor een onderzoek aan deze universiteit naar het stripleesgedrag, bijna geen vrouwelijke informanten werden gevonden. De enkelingen die én vrouw zijn én stripauteur, dragen dus de zware last op hun schouders dat zij de strip vrouwvriendelijker moeten maken. Chantal De Spiegheleer, Erika Raven en Lian Ong geven de weg aan.


Voorlopig moet - bij gebrek aan vrouwelijke auteurs - bijna alle heil komen van enkele zeldzame mannen die zich buitengewoon goed in de huid van een vrouw kunnen verplaatsen (figuurlijk, letterlijk is een aantal Veto's geleden aan de beurt geweest). De Breton Bourgeon heeft nog een tijdje als illustrator bij een damesblad gewerkt. Zijn rosse en zwartharige dames zijn sinds zijn stripdebuut het schoolvoorbeeld van sensuele en toch levensechte vrouwen. Zijn cyclus 'Kinderen van de Wind' behoort tot de stripklassiekers. Ook het latere werk getuigt van een gezonde interesse voor de vrouwelijke gevoelswereld. De nog onaffe 'Cyclus van Cyann' moge de ongelovigen bekeren.

Ook de Zwitser Cosey kan er wat van. Zijn nieuwe, 'Prettig Kerstfeest, May', is weer helemaal gebouwd op de interaktie tussen enkele levensechte en boeiende vrouwen. Hem wordt zelfs verweten dat hij in zijn verhalen altijd vrouwen laat opdraven. "Je vervalt bij mannen zo gauw in clichés: de verleider... viriel en vervelend", slaat hij terug. In zijn strips is het karakter van een vrouw de motor waarop het verhaal loopt. Tot nader order zijn Cosey en Bourgeon echter uitzonderingen.


Beweging in de goede richting moet er zijn. In 'Het kostbare kader', de nog te verschijnen 'Suske en Wiske', komen Sidonia en Wiske in opstand tegen de seksistische opmerkingen van de heren. Als die scène eksemplarisch is, zou het wel eens kunnen dat het beeldverhaal langzaam werk maakt van een gelijke behandeling van de twee seksen. Mannen, maak u op voor een evrouwsipatie.


Geëmansipeerde aanraders: 'Kinderen van de wind', door Bourgeon, onlangs heruitgegeven door Casterman; 'Lotusbloem', door Franz, vijf delen, bij Arboris; 'Gelukkig kerstfeest, May!', door Cosey, bij Dupuis; 'Sam', door Legendre en Bosschaert, bij Standaard Uitgeverij.


Dit artikel verscheen in december 1995 in Veto, geschreven door Wanne Van Hemelrijck en Gert Meesters.

---