Kort Amerikaans - deel 1 door Dick Matena & interview
Geplaatst op zaterdag 25 februari 2006 @ 09:49 , 733 keer bekeken
Na zijn veelbesproken verstripping van Reves De avonden pakt de Nederlandse stripauteur Dick Matena (63) een andere klassieker van de Nederlandse letteren aan: Kort Amerikaans , het debuut van Jan Wolkers (80). Kort Amerikaans. Een beeldverhaal is het verhaal van Eric van Poelgeest uit Leiden, die in het najaar van 1944 onderduikt vanwege de verplichte arbeidsdienst in Duitsland. Eric, met het uiterlijk van de jonge Wolkers, is een eenzaat die tekenles wil volgen op de academie. Hij gaat gebukt onder jeugdtrauma's, met zijn liefje loopt het niet echt lekker en vanwege de Duitsers moet hij voortdurend op zijn qui-vive zijn. Hoewel Matena ditmaal koos voor een bewerking in kleur, baadt het album in het soort sombere sfeer die perfect bij de oorlogswinter past. Het is verleidelijk om Kort Amerikaans. Een beeldverhaal af te doen als een risicoloos vervolg op het grote succes van De avonden . Een beeldverhaal. Niets is minder waar en het beste bewijs is de ongelooflijke miskleun die Matena's verstripping van Dickens' Christmas Carol twee jaar geleden is geworden. Tekst en beeld van die bewerking waren uit balans omdat Matena het verhaal op te weinig pagina's heeft bijeengepropt. Die fout maakt hij niet in Kort Amerikaans , al moet hij toch weer een deel van de dialogen behalve in tekstballonnen verwerken in de beschrijvende tekstblokjes. Dat is even wennen, maar storend? Welnee, al vinden velen dat Matena met dat lapmiddel juist de essentie van zijn medium verraadt. Deel twee verschijnt dit najaar, het derde en laatste deel volgt in het voorjaar van 2007. KORT AMERIKAANS - deel 1
Matena maakt voor zijn bewerking ook nu weer gebruik van de integrale tekst, tot de interpunctie toe.
Op die manier ontneemt hij criticasters die neerkijken op strips, heel slim hun belangrijkste argument: dat de bewerking niet trouw blijft aan het origineel en er als een soort samenvatting-in-prentjes juist de literaire kwaliteiten van verliest. 
Tekst: Jan Wolkers
Tekenaar: Dick Matena
Uitgeverij: De Bezige Bij
INTERVIEW met de tekenaar DICK MATENA
Naar aanleiding van een expo door het Vlaams-Nederlands Huis 'de Buren' rond "De avonden", het boek van Reve dat Matena eerder al in een stripversie goot, en "Kort Amerikaans"was er een debat over de rol van de zogenaamde "literaire strip". Eén ding is zeker: Matena uitte zich negatief over die term.
Een gesprek met een, naar eigen zeggen, 125-jarige stripauteur.
De lijst is lang: in de nabije toekomst worden de integrale verstrippingen van Gerard Reves "De avonden" en Charles Dickens' "A Christmas Carol" opgevolgd door werken van Willem Elsschot ("Kaas"), Willem Frederik Hermans ( "Behouden huis") en Harry Mulisch ( "De diamant").
Maar eerst moet "Kort Amerikaans" van Jan Wolkers nog verschijnen, een roman die in 1962 werd gepubliceerd en over de ondergang van een paranoïde jongen gaat. De jongen wil schilder worden, vindt de oorlog op zijn weg, wordt nog paranoïder en pleegt uiteindelijk een moord.
"Toen ik De avonden ging verstrippen schreeuwde men moord en brand", begint Dick Matena (62). 'Wat, dat kloteboek? Wat zie je daar in godsnaam in?' Nu ik "Kort Amerikaans" verstrip word ik er plots voor geprezen. Vreemd, want het is niet omdat je je Jan Wolkers nu voorstelt als een lieve oude grootvader in zijn moestuin dat hij indertijd geen omstreden boek heeft geschreven.
Het is verdorie nog treuriger dan "De avonden". Daar had het hoofdpersonage op het einde tenminste nog uitzicht op een toekomst. In deze Wolkersroman is die hoop er niet langer."
Het "Kort Amerikaans"-verhaal startte nadat je op receptie een praatje maakte met Wolkers' zoon Bob.
Dick Matena: "Hij zei me dat hij genoten had van De avondenen vroeg welke andere boeken ik nog wilde verstrippen. Kort Amerikaansstond weliswaar op mijn lijstje van vijf, maar ik noemde die titel toen vooral om hem een plezier te doen. Blijkbaar heeft hij dat meteen aan zijn vader meegedeeld, want niet veel later vroegen ze bij uitgeverij De Bezige Bij wat ik Wolkers in hemelsnaam had toegezegd. Bleek dat hij al twee keer had gebeld om te vragen hoe het zat. (grijnst)Tja, Wolkers is een man van daden, hé. Ik zag Jan Wolkers voor het eerst op een nieuwjaarsreceptie.
Hij was enorm enthousiast over de verstripping, er was geen ontkomen meer aan.
Ik vond het een geweldige man. Hij heeft helemaal geen divastreken en is verre van een arrogante schrijver. Hij is zoals je hem op de tv ziet of over hem leest in interviews: aardig."
Wat is het in "Kort Amerikaans" dat je zo aanspreekt?
"Ik heb "Kort Amerikaans" gelezen in het jaar dat het boek verscheen. Ik was toen achttien of negentien. Het was dat typisch jaren vijftigsfeertje dat me zo aansprak.
Maar wat me het meest opviel, was de erotiek.
Vergeet niet dat het 1962 was. Seks en erotiek trof je in die tijd enkel aan, zij het besmuikt, in Amerikaanse hardboileddetectives à la Chandler. Wat Wolkers durfde, was sensationeel. Die onbewogen, plastische wijze waarop hij bijna pornografische scènes uitschreef, liet een geweldige indruk op me na. Jan Cremer kwam daar pas een jaar later mee. Eerder had ik van Wolkers al kortverhalen gelezen, en die vond ik prachtig, maar Kort Amerikaanssloeg alles."
Je hebt Wolkers zelfs zover gekregen om met je te gaan stappen in Leiden, waar het boek zich afspeelt.
"Het was Wolkers' idee om naar Leiden te trekken. Hij wees me erop dat nog veel gebouwen uit die tijd overeind stonden. Dat kon ik wel gebruiken voor mijn verstripping.
Het is trouwens een sentimenteel reisje geworden, want hij was er al jaren niet meer geweest. Maar de reden dat we er uiteindelijk twee dagen zijn gebleven was dat die man zo ontzettend toegankelijk is. Hij werd voortdurend aangeklampt en om handtekeningen gevraagd. Daar nam hij zijn tijd ook voor. Het leek wel of je met een wandelend VVV-bord op stap was. De stad gaf hem ook een vipbehandeling. Leiden had hem een wagen ter beschikking gesteld, en eenrichtingsstraten waren plots, enkel voor hem, toegankelijk. Prachtig."
Heeft Wolkers inspraak in het voorkomen van het personage of de tekenstijl?
"Nee, hij bemoeit er zich niet mee. Hij tekent ook zelf, wat het een beetje lastig maakt. Hij heeft wel eens gezegd dat hij een plaat mooi vond, maar hij is wellicht te aardig om kritiek te geven. Van meet af aan zei hij dat het mijn boek was, dat ik mijn ding moest doen. Dat werkt wel prettig.
Bij Reve had ik dat niet, hij kon weinig inbrengen bij de totstandkoming van De avonden. Dat had nadelen, maar ook voordelen.
Bij Wolkers heb ik soms het gevoel dat hij over mijn schouder meekijkt. Dat zorgt toch voor extra druk."
Kort Amerikaansis is ingekleurd. 'Natte, aardse tinten', noem je het zelf. Oorlogskleuren, las ik ook.
"Oorlogskleuren, ja, dat klinkt wel goed.
Maar het is eerder geschilderd dan gewoonweg ingekleurd. Ik gebruik geen computer of zo. Ik gebruik vooral schutkleuren.
Groen, grijs, bruin... Het is niet meteen een kleurenpalet waar ik graag mee werk, maar het komt de sfeer van het boek ten goede. Het was geen vrolijke tijd toen, en het is zeker geen vrolijk boek."
Inkleuren betekent weken werk.
Je nakende verstrippingen van de romans van Elsschot, Hermans en Mulisch in aanmerking genomen, vraag ik me af waarom je die inkleuring niet uitbesteedt.
"Ik besteed nooit iets uit. Ik wil alles alleen doen, en het geld ontbreekt me daar ook voor. Met alle respect voor diegenen die met assistenten werken, maar ik vind dat je je eigen ding moet doen. Nooit zal ik met assistenten werken."
Je bent niet meer van de jongsten, Dick. (lacht) "Ik ben ondertussen 125. Als je werkt aan integrale verstrippingen moet je in tropenjaren rekenen."
Op 1 maart, de openingsdag van je expositie, ga je in discussie met enkele kenners over strips en literatuur. In de brochure luidt de hamvraag: 'Zijn strips als "De avondenen", "Kort Amerikaans" een verrijking van de literatuur of staan ze er los van?' Je mag er nu al op antwoorden.
"Natuurlijk is dat geen verrijking van de literatuur.
Ik hoop dat het een verrijking van de strip is. Ik kan niet genoeg benadrukken dat ik dit zeker niet als literaire strips wil omschrijven. Het is niet omdat je een literair werk verstript dat de verstripping ervan meteen ook literaire kwaliteiten heeft. Het maakt het bijna automatisch tot een ongewone strip, dat wel. Ik ben wel blij dat mensen sneller werk van Reve en Wolkers zullen oppikken omdat ze hun boeken kunnen lezen met plaatjes."
Je gaf al eerder te kennen dat je je in feite beter voelt in de literaire wereld dan in de stripwereld. Wat is het verschil?
"In de literaire wereld kreeg ik altijd goede reacties van schrijvers. Vaak geven ze me hun zegen als het erop aankomt hun werk te verstrippen. Dat is vleiend, vind ik.
Uitgevers, critici en andere bobo's die daar rond cirkelen, vinden het dan weer óf weerzinwekkend, waarna ze me vragen om er alsjeblieft met mijn handen vanaf te blijven, óf ze beweren botweg dat een strip een strip en een roman een roman moet blijven. De stripwereld zegt precies hetzelfde.
Ze blijven blijkbaar omstreden, zulke integrale verstrippingen.
"Weet je, in de stripwereld heb je alleen maar gezeik. Man, daar lopen zulke grote oetlullen rond, dat geloof je niet. Ze begrijpen het niet en het is er nooit eens gezellig.
Ik begrijp godverdomme niet wat ik daar heel mijn hele leven heb gezocht.
Goed, ook in literaire kringen zijn er mensen die me graag om mijn bek willen slaan. En het stikt er van de ego's en ze ouwehoeren en leuteren er flink op los, maar het is toch anders. Ik vind het aangenamer in die kringen rond te lopen. Ik ben er natuurlijk ook een buitenbeentje, en een concurrent van niemand. Als het even kan, wil ik dat graag nog een tijdje zo houden."
Welkom bij Clubs!
Kijk gerust verder op deze club en doe mee.
Of maak zelf een Clubs account aan: