De andere strip

Geplaatst op zondag 15 maart 2015 @ 19:24 , 787 keer bekeken

In 'De Arabier van de toekomst' schetst de Frans-Syrische auteur Riad Sattouf het levensverhaal van zijn vader. De beeldroman werd op het stripfestival van Angoulême bekroond met de prijs voor beste album. In Frankrijk gingen er al meer dan 150.000 exemplaren over de toonbank. De Geus brengt nu ook een Nederlandstalige versie uit.

Het is pure wrok die Abdel-Razak, de Syrische vader van auteur Riad Sattouf, naar Libië doet verhuizen. Afgestudeerd aan de Sorbonne hoopt hij met zijn proefschrift over de moderne geschiedenis (om precies te zijn: 'De Franse publieke opinie over Engeland: 1912-1914') op de zogenaamde 'félicitations du jury', de hoogste onderscheiding bij een Franse doctoraatspromotie. Maar tot zijn grote ontgoocheling blijft het bij 'met lof'.

Dat dit proefschrift deel uitmaakt van de academische obsessie van zijn vader, is al aan het begin van dit verhaal duidelijk. Vader Sattouf moest en zou 'doctor' worden. Maar zijn hoop en verlangen slaan snel om in verbittering. Hij weigert een assistentschap aan de universiteit van Oxford, omdat hij docent kan worden in Tripoli, waar hij zonder medeweten van zijn vrouw heeft gesolliciteerd. "Kijk, op de envelop," roept hij kinderlijk enthousiast, “Doctor Abdel-Razak Sattouf!”

Vier pagina's later al trekt hij met vrouw en kind naar Libië. De man wordt in eerste instantie door zijn zoon en auteur van dit boek een "echte pan-Arabist" genoemd. "Hij was geobsedeerd door de ontwikkelingen van de Arabieren," schrijft Riad, "hij dacht dat de Arabieren zich met voldoende onderwijs wel aan het religieus obscurantisme zouden weten te ontworstelen."

Dat blijkt niet meteen het geval, maar het houdt vader Sattouf niet tegen zijn jeugdherinneringen te herbeleven in Libië. Vrouw en kind hebben hun bedenkingen over de manier waarop dat land omgaat met zijn burgers, alsook met de religieuze en culturele verschillen. Enkele jaren later trekt het gezin naar Syrië, waar Abdel-Razak Sattouf aan de slag gaat als hoofdassistentaan een universiteit ("Alle andere posities waren al bezet door mensen met de juiste connecties."). Het is op dat moment zeventien jaar geleden dat hij voor het laatst in Syrië geweest is, en ook in dat land heeft de tijd niet stilgestaan, zo zal snel blijken.

Gedwee

Het Syrische luik is meteen het interessantste hoofdstuk van deze beeldroman. De inkijk in de andere cultuur wordt er nog beter, nog gedetailleerder in uitgewerkt. In Maleeh, op 7 kilometer van Homs, rijden de mannen als gekken, staan overal borden met de beeltenis van Assad. De stad waar ze wonen, ligt barstensvol opvliegende plastic zakken, de plaatselijke rivier is zwart en blijkt een openbaar riool ("Toen ik klein was, zwommen we hier," aldus vader Sattouf) en in stad zelf valt een lichte strontlucht waar te nemen. Het doet Sattoufs moeder lachen: "De mensen laten hun honden zelfs hier op straat kakken, net als in Frankrijk," zegt ze. Haar man reageert geïrriteerd dat er in Syrië geen honden zijn. “In Frankrijk zijn de baasjes zelfs de hond van hun hond,” reageert hij geagiteerd. Op de vraag wat hij bedoelt, herpakt hij zich: “Pff, wat maakt het uit? Je moet er gewoon niet op letten.” Later zal blijken dat de uitwerpselen afkomstig zijn van de kinderen van het dorp.

Steeds vaker laat papa Sattouf zulke opmerkingen vallen, en nog vaker mijmert hij op naïeve wijze over de dag dat hij multimiljonair zal worden en zijn luxevilla zal bouwen. Hij springt thuis meteen van zijn maatpak van de universiteit  in een djellaba en wil dat zijn zoon Arabisch leert en naar een Arabische school gaat.

Terwijl hij vroeger Arabieren verweet oogkleppen op te hebben, sluit hij zelf de ogen voor de mistoestanden in Syrië. Wanneer zijn vrouw opmerkt dat de rekken in de winkels volledig leeg zijn, ziet hij het optimistisch: "Syrië is een bondgenoot van de USSR. Zodra de communisten de kapitalisten hebben verslagen, liggen de schappen weer vol." Kritisch is hij amper nog: "Waarom zou je christen willen zijn in een islamitisch land? Dat is pure provocatie. Als je in een islamitisch land woont, gedraag je je als een moslim. Zo moeilijk is dat niet: bekeer je en er is niets aan de hand."

Het zijn de eerste tekenen aan de wand. In Frankrijk bad vader Sattouf niet eens en at hij varkensvlees. En hoewel hij nog steeds aangeeft niet gelovig of religieus te zijn, verdedigt hij plots de soennieten door dik en dun. Net als het beleid in Syrië, overigens. Hij geeft geen kik, wanneer een in Homs verkocht exemplaar van Paris Match gecensureerd is met dikke viltstiften en de pagina's die van ver en dichtbij over politiek gaan, eruit  zijn gescheurd. De talloze lijken van criminelen die in de hoofdstad dagen opgehangen blijven, verdedigt hij met de opmerking dat ze zo een goed voorbeeld stellen en de mensen zo rustig en gehoorzaam houden. Dat de brieven vanuit Frankrijk maar niet aankomen, omdat ze eerst door de censor moeten gelezen worden, vindt hij blijkbaar ook niet zo'n probleem. Langzaam maar zeker duwt hij ook zijn vrouw weg.

De rol van Sattoufs moeder blijft echter eerder onderbelicht. Ze volgt haar man gedwee. Het lijkt alsof ze niet een keer ingaat tegen haar man en hem de beslissingen voor het hele gezin laat nemen. Riad merkt in het boek ook maar één keer op dat zijn moeder er steeds vermoeider begint uit te zien, maar de eerste onherstelbare barsten in het huwelijk zijn een feit, ook al zal het gezin later dan toch terugkeren naar Frankrijk.

Nervositeit

Auteur Riad Sattouf heeft heel wat watertjes doorzwommen. Hij had tot voor kort een wekelijkse strip in Charlie Hebdo, won in 2010 in Angoulême ook al de prijs voor het beste album met zijn rebelse strip 'Pascale Brutal' en ontving in datzelfde jaar als cineast de César voor beste film voor 'Les Beaux Gosses'. 'De Arabier van de toekomst' is zijn grote doorbraak als stripauteur van de literaire beeldroman.

Hoe interessant dit boek ook is, ‘Persepolis’, het boek van de Iraanse Marjane Satrapi over haar jeugd en leven in Iran, had meer om het lijf. Het feit dat Satrapi ouder was en haar pad langsheen haar opleiding, cultuurverschillen en zelfs seksualiteit voerde, gaf haar als auteur meer draagkracht om het verhaal van zichzelf en dat van Iran te vertellen. Auteur Riad Sattouf is in ‘De Arabier van de toekomst’ misschien vijf of zes jaar. Zijn inbreng beperkt zich tot louter observatie, en dan nog kun je je de vraag stellen hoezeer hij nu, halverwege de dertig, een authentiek beroep kon doen op die prille herinneringen.

Uiteraard wordt ‘De Arabier van de toekomst’ net iets kritischer onder de loep gelegd. Dat is nu eenmaal het lot van het beste album in Angoulême, Europa's grootste en bekendste stripfestival. ‘De Arabier van de toekomst’ is zeker geen slecht album, maar Sattoufs verhaaltje kabbelt zonder veel emoties, humor of avontuur. In plaats daarvan geeft hij een inkijk in de cultuur van twee landen. En, veel interessanter, in zijn vaders hoofd, die met het ene been in de Franse cultuur en met het andere in de cultuur van zijn jeugd staat. Het is vooral die aanpak die veel lof verdient. Daarin schuilt de echte kracht van deze beeldroman.

Waarom dit boek alleen al in Frankrijk 150.000 exemplaren verkocht, is wellicht te danken aan de actualiteit van vandaag: Syrië, de islam, het fundamentalisme, radicalisering,… Het feit is ook dat we die cultuur moeilijk begrijpen en dat een beeldroman als dit op heldere wijze inzicht verschaft. In dat opzicht is dit een erg interessant boek dat bovendien toont hoe die cultuur een gigantische impact heeft op de mens. In dit specifieke geval hoezeer een man met een westerse houding 'radicaliseert' en  zijn vrouw plots in een onderdanige, zelfs minderwaardige positie drukt. Toch moet hier opgemerkt worden dat Sattouf niet de islamcultuur van vandaag verbeeldt, maar die tussen 1978 en 1984. Momenteel werkt hij wel aan een vervolg op dit succesboek.

'De Arabier van de toekomst' is een boek dat gaandeweg – en dit is een compliment – steeds ongemakkelijker leest. Gewoonweg omdat de cultuur, het bijgeloof, de religieuze invloed op de samenleving en de manier waarop mensen er met elkaar opgaan, je als westerling ongelooflijk nerveus maken. Wanneer je er als auteur in slaagt zowel afschuw als begrip op te brengen voor de keuzes van het hoofdpersonage – Riads vader – heb je een geslaagd boek afgeleverd. Een uitgave die, net als ‘Persepolis’, niet enkel de stripliefhebber zal plezieren, maar eenieder die op compacte wijze de cultuur van het (vroegere) Midden Oosten wil begrijpen.

Bron: Geert De Weyer, cobra.be 

‘De Arabier van de toekomst’ – Riad Sattouf. Uitgeverij De Geus, 160 pagina's.