De andere strip

Geplaatst op zondag 28 september 2008 @ 16:28 , 1251 keer bekeken

Hoe verstrip je de harde werkelijkheid van een ongenadige dictatuur zoals in Birma? Door er Guy Delisle op af te sturen. Delisle gaat niet uit van een journalistieke reis naar het Land van Duizend Generaals, maar van zijn eigen ervaring als meereizend echtgenoot van een Artsen zonder Grenzen dokter die uitgestuurd wordt naar Birma.

Hij verstript in feite zijn eigen jaar in Birma, waarin hij uiteraard geconfronteerd wordt met de onvermijdelijke en alomtegenwoordige junta, maar waarin hij net zo goed op zoek gaat naar een functionerende communicatielijn met zijn Birmese huisbedienden of buren en waarin hij dieper dan hij zelf blijkbaar wil ondergedompeld wordt in het wereldje van de expats. Delisle bekijkt alles en iedereen -met name zichzelf- een een aanstekelijk gevoel voor relativiteit.

Zij ik-persoon is dan ook de perfecte anti-held: de man die niet weet waar hij terechtkomt, die zijn vaderlijke engagementen een beetje probeert te ontduiken, die heldhaftige dromen zelfs iet een begin van realisatie durft te geven. Daardoor neemt hij je voor zich in en wordt het uitermate makkelijk en plezierig om de verkenning van de ergste dictatuur uit Zuidoost-Azië samen met de tekenaar-hoofdpersoon aan te vatten en vol te houden.

Delisle bewijst met zijn strakke tekenstijl ook dat een tekenaar meer kan vertellen dan de meeste vertellers met woorden aankunnen. Ontreddering, koorts, paniek: het moet allemaal n iet uitgelegd worden, aangezien de tekeningen voor de volle 200 procent voor zichzelf spreken. Heerlijke strip, waarin het oude adagium -dat het persoonlijke politiek is- met veel verve en humor bewezen wordt.

Birma
Guy Delisle
Oog & Blik
263 blzn. - EUR 24,95
ISBN 978 90 549 2228 5

INTERVIEW MET DE AUTEUR

Guy Delisle had het zelf zo ook niet uitgedacht. Bij een animator - in de stripwereld viel immers weinig geld te verdienen - stelt niemand zich immers het leven voor van een buitenlandjournalist wiens thuis is waar hij zijn pen neerlegt, en die de wereld rondreist naar de meest afgelegen uithoeken en landen met de meest gesloten en isolationistische regimes die onze moderne wereld kent! Toch behoort hij tot de chosen few van westerlingen die een aanzienlijke tijd mochten doorbrengen in onder meer Vietnam, Shenzen (miljoenenstad en buur van Hong Kong) en Pyongyang (hoofdstad van Noord-Korea). Op een lichtvoetige maar indringende wijze stelde hij zijn ervaringen van die reizen te boek in de gelijknamige, niet te missen, maar enkel in het Frans/Engels te verkrijgen reisverslagen. Echt heet van de politieke naald, en dus ook vatbaar voor een Nederlandse vertaling, wordt het maar pas als hij ook verslag doet van zijn ervaringen in Birma.

De timing voor Birma is perfect. In uw strip kan je zien en lezen wat de toekomst gaat brengen.
"Toen ik daar was vroeg ik me heel de tijd af waarom er geen revolutie was, waarom de mensen niet op straat kwamen.  Er waren in elk geval genoeg redenen om het te doen. De brandstofprijs was verdubbeld, enz. 
Ik heb de verhuis van de hoofdstad meegemaakt en dan zie je hoe de regering met het buitenland niks te maken willen hebben! Ze hebben níemand op de hoogte gebracht dat ze de hoofdstad gingen verhuizen. Er waren met name enkele landen die net een ambassade hadden gezet in Rangoon, of ambassades die volop in constructie waren. En ze zijn gewoon vertrokken! Ze hebben hen niet op de hoogte gebracht dat hun ambassade of consulaat niet meer in de hoofdstad zou liggen! De Australiërs hadden hun ambassade net afgewerkt, de Verenigde Staten waren nog bezig. Die waren uiteraard niet echt tevreden!
Maar dat stoort de regering niet! En vandaag zie je dezelfde houding. Ze willen de humanitaire hulporganisaties niet terug toelaten. Ze hebben er niks te zoeken. Ban Ki-Moon - nochtans de secretaris-generaal van de Verenigde Naties! - probeert al drie weken Than Shwe (het staatshoofd van Birma, nvdr) te bellen maar hij antwoordt niet! Je ziet, de buitenwereld heeft geen enkele impact op hen. Zij leven zo geïsoleerd dat ze gewoon zijn zo te functioneren! Ze doen waar ze zin in hebben.
Maar mijn boek is niet echt politiek, ik probeer gewoon te beschrijven wat ik gezien heb."

Was Chroniques Birmanes gewoon een reisverslag voor u? Of wou u meer uitdrukken?
"Nee, ik denk het niet. Ik had de indruk een grote postkaart te schrijven aan mijn familie, om hen te beschrijven wat ik daar beleefd heb. Ik weet trouwens niet hoe ik Birma zou moeten weergeven. In feite zou de titel eerder Rangoon dan Birma moeten zijn, want het gaat vooral over wat ik beleefd heb in een jaar Rangoon. Al wat ik wou doen, was uitleggen wat me interesseerde en wat ik grappig vond.

Waarom is de titel dan Birma?
"In het Frans is het dus Chroniques Birmanes: kronieken van een land, in dit geval van Birma. Chroniques Rangoonaises kon niet echt, want dat klinkt te raar. Birma, dat werkt nog wel, maar ik kon Birma niet volledig beschrijven, want ik had het niet volledig bezocht."

Vindt u dat u geluk hebt gehad dat u in Shenzen, Pyongyang, en Rangoon bent geweest, of hebt u altijd al de reismicrobe gehad en grijpt u elke kans die zich aandient?
"Nee, niet noodzakelijk. Maar misschien ben ik wel geboren onder een goed reisgesternte! Eerst reisde ik op mezelf, daarna was het voor mijn werk, de animatie, en nu ik gestopt ben met mijn werk volg ik mijn partner die in de humanitaire sector werkt. Dus het is telkens een andere reden, maar dat maakt dat ik altijd aan het reizen ben.
Wat interessant is, zijn niet de toeristische reizen, maar reizen voor het werk, zij het voor mijn werk, zij het voor het werk van mijn partner. Dat is heel interessant, maar toeristische reizen trekt me niet echt aan, tenminste niet voor dit land.
Het is me ook al overkomen dat ik naar een land trek en dat ik er geen boek over gemaakt heb. Ik ben een jaar naar Italië geweest met mijn partner, een jaar naar Ethiopië, dat was telkens heel tof, maar ik had geen zin om er een boek over te maken."

Waarom niet? Wat hield je tegen?
"Er was niet direct iets dat me tegen hield. Ik had het gemakkelijk kunnen doen, denk ik, maar het is hard werken. Ik had geen notities genomen, en daarna had ik andere  boeken te maken. Ik voelde ook niet de wens om een nieuw boek te maken op dat moment.
Voor Vietnam (nvdr. Delisle is ook enkele maanden in Vietnam verbleven) was het dan weer anders: ik had wel notities genomen, maar er was niks speciaals gebeurd, behalve dat het heel tof was, dat alles goed liep. Ik had dus eigenlijk geen rode draad."

Loopt het altijd zo? Neem je altijd eerst notities? Je maakt niet onmiddellijk schetsen of platen ter plaatse?
"Als ik ter plaatse ben, zijn er zaken die ik leuk vind, die ik direct zou kunnen tekenen. Maar uit hun context getrokken zijn ze misschien lang niet leuk meer. Zoals de lezer die de context niet kent of ziet, is het beter dat ik een positie kies met wat afstand. Dus ik neem notities, en ik begin het boek als ik terugkom of iets daarna. Op die manier kan ik mijn notities herlezen, en uitmaken of er materiaal genoeg inzit om een boek te maken.
In Vietnam was ik twee maanden, en als ik maar twee maanden in Birma zou geweest zijn, zou ik onvoldoende zaken gehad hebben om te vertellen, geloof ik. Maar hier was er geen probleem.
Wat zeker niet slecht was, is dat ik het boek kon beëindigen met het vertrek uit het land. AZG had immers besloten om af te haken. Er was een verhaal dat zich volledig daar afspeelde, dat af was, rond was. AZG was daar, probeerde aan ontwikkelingshulp te doen, en na twee jaar stokken in de wielen gestoken te krijgen, hebben ze besloten terug te gaan, omdat ze niet correct konden werken. Dat was een verhaal dat op zich al verteld was! Het is dus wel noodzakelijk dat er ook iets gebeurt."

Even tussendoor: in het boek werkte je overigens ook aan een andere strip?
"Ja, Louis au ski, bij Delcourt, in de collectie Shampooing. Het is een tekstloze strip voor kinderen!"

Dus als je vertrekt naar een land weet je niet a priori of het materiaal gaat opleveren voor een strip?
"Ik dacht inderdaad geen boek te maken over Birma. Ik had twee boeken gemaakt in dat genre, en ik vroeg me altijd af of ik zin ging hebben om er nog eentje aan toe te voegen. Het was nu ook wel zo dat ik het project dat ik daar bij me had, na Louis au ski, aan de kant heb geschoven, want het was een samenwerking met een andere auteur, en in Birma zijn de communicatiemiddelen echt slecht! Het was echt onmogelijk zo te werken! Toen dacht ik dat ik misschien moest proberen een boek te maken over Birma. Dus ik ben er wel dáár aan begonnen!"

Het was geen argument voor u dat u wist dat u naar een land ging met een dictatuur, en dat we in Europa Birma niet goed kennen?
"Nee, niet per se. Dat hangt af van het 'genre' van dictatuur. Vietnam is bijvoorbeeld ook een dictatuur.
Zo zou ik eigenlijk ook een boek kunnen maken over mijn leven in Montpellier, maar dat interesseert me niet. Ik hou ervan als er iets uit te leggen valt, zoals in Shenzen of Pyongyang. Daar was er de animatiesector, en in China was er bovendien de confrontatie met de andere cultuur.
Aan de hand van die verhalen voel ik me meer op mijn gemak om mijn verhalen te vertellen. In Birma heb ik materiaal gevonden, na zes maanden notities te herlezen. Het waren kleine, toffe verhalen, dus heb ik kleine kronieken gemaakt. Op die manier denk ik ook dat het geen 'groot' boek is, dat het geen grote thema's aansnijdt.
Het is trouwens niet mogelijk dat vooraf te bepalen. Over Vietnam, na Shenzhen, ging ik opnieuw een boek maken, en toen ik terug thuis kwam, bleek er geen materiaal in te zitten om een boek te maken."

Je zou overigens niet de eerste zijn om dat te doen.
"Nee, maar dat stoort me niet! Ik heb laatst Joe Sacco gelezen, we hebben totaal tegengestelde manieren van werken, ik zou er zelfs willen zeggen complementair. Joe Sacco is zeer ernstig, hij gaat waar het conflict is. Ik ben totaal het tegenovergestelde, ik zoek naar het rustige, dagelijks leven, het rustige stadsleven.
Als ik nu in Birma was, met wat er nu gebeurt - iets verschrikkelijks, iets crimineels - dan  denk ik niet dat ik de middelen zou hebben, de artistieke technieken om dat over te brengen!"

Heb je nog contact met mensen daar?
"Ja, we kennen mensen die in de cycloon zaten. In Rangoon is er niemand gestorven door de cycloon. Het is in een ander stuk, en daar hebben we nooit een voet gezet.  Zelfs de NGO's hebben moeite gehad om zich daar te vestigen. Het is een zeer slecht gekend stuk. En de militairen willen niet dat de mensen daar komen, ze laten ze daar niet binnen, ze willen niet dat men foto's neemt van de catastrofe, dus de mensen zijn daar nog meer verwaarloosd. En ja, ik heb daar een vriend die strips maakt, met wie ik terug contact probeer op te nemen, maar hij aarzelt om het internet op te gaan. Ik heb hem enkel gevraagd om wat nieuws, maar het internet wordt streng bewaakt."

Voelen de mensen er zich onderdrukt, of helemaal niet?
"In Rangoon is het leven behoorlijk rustig. Rangoon is een grote stad, veel toeristen, het is er niet zoals in de verboden zones, waar zelfs de NGO's niet mogen komen. En daar heb je dan de beelden, die iedereen kan zien in de documentaires, waar dorpen afgebrand worden.
Ik heb dat ook niet met eigen ogen gezien, ik praat nu over een documentaire die ik heb gezien. En dat interesseert me eigenlijk niet om erover te schrijven, want dat is niet mijn manier van vertellen. Ik heb de middelen niet om dat te doen.
Maar ze voelen zich toch wel onderdrukt, zelfs in Rangoon. 's Avonds blijven ze thuis, gaan ze niet buiten, politieagenten houden hen in het wilde weg tegen, vallen hen lastig op willekeurige basis, en ze hebben geen geld, dus. Behalve de gefortuneerde jongeren, van rijken of militairen, de golden youth.
En China speelt absoluut zijn rol niet van grootmacht, ze oefenen helemaal geen druk uit!"

Bronnen:

• Koen Van Rompaey (mmv Michel Kempeneers); Stripelmagazine; www.stripelmagazine.be
• Gie Goris; MO magazine; www.mo.be