De andere strip

Het literaire stripboek, vaker de ’graphic novel’ genoemd, zet zijn opmars in Nederland voort. Op de Haarlemse Stripdagen kan de liefhebber dit weekeinde zijn hart ophalen.

Geen wonder dat ’s lands voornaamste uitgeverij, De Bezige Bij, onlangs Oog & Blik inlijfde, sinds 1992 specialist in literaire beeldverhalen en strips. De tijd is rijp voor de ’graphic novel’. Het aantal uitgegeven titels groeit gestaag en het besef lijkt nu toch echt te hebben postgevat dat strips niet enkel en alleen ter kindervermaak worden vervaardigd.

De kwaliteit en vormgeving zijn bovendien soms adembenemend: graphic novels maken hebberig.

Wie een willekeurige stapel literaire strips doorspit, ontmoet een waaier aan stijlen. Deprimerend minimalisme, bonte drukte, realisme in zwart-wit, fantasy-stijl a la Harry Potter, we ontwaren de horror-look, soms zelfs spotprent-achtige composities. Als de term ’voor elk wat wils’ al van stal gehaald mag worden, dan toch nu met de beeldromans.

Zelfs de vraag ’Is het boek beter dan de film?’ gaat op voor graphic novels. De Israëlische filmmaker Ari Folman bracht zijn verhaal ’Wals met Bashir’ zowel op het witte doek als in het getekende boek.

De thema’s van de verhalen zijn vaak niet licht. Dat is al zo sinds ’Maus I’ (1986) en ’Maus II’ (1991) van Art Spiegelman – dé pionierswerken van de graphic novel. Die gaan over een Pools-Joodse overlevende van de Holocaust en zijn zoon (Art Spiegelman zelf). De Tweede Wereldoorlog is opmerkelijk vaak onderwerp van de beeldroman. In Nederland verscheen onlangs het eerste deel van het tweeluik ’Scherven’ van Erik de Graaf, waarin hij het verhaal vertelt en tekent van twee geliefden die door de oorlog van elkaar worden gescheiden, elkaar later weer ontmoeten en ontdekken hoe groot – te groot – de littekens blijken die de oorlog naliet. Het autobiografische ’Waarom Pierre dood moest’ van Alfred & Oliver Ka handelt over seksueel misbruik door een priester.

Bloedserieuze onderwerpen die ook serieus worden genomen. Spiegelman ontving in 1992 de Pulitzer-prijs voor zijn Maus-werk en het was dit jaar voor het eerst dat ’Het lintje van de boekverkoper’ onder meer ging naar ’Logicomix’ van Apostolos Doxiadis & Christos H. Papadimitriou, een beeldroman die gaat over de zoektocht van een filosoof en een wiskundige naar de ’absolute fundamenten’ van de wiskunde. De Willy Vandersteenprijs tenslotte, de belangrijkste stripprijs van de lage landen, ging onlangs naar het fraai vormgegeven ’Ergens waar je niet wil zijn’ van de jonge Vlaming Brecht Evens. Het boek handelt over interacties tussen ’interessante’ en ’oninteressante’ mensen op feesten, alweer zo’n thema die de lezer van ’gewone’ strips niet snel in de tekstballonnetjes terugleest.

Het verschil zit hem in de diepgang, in de ontwikkeling van de personages. Guus Geluk blijft Guus Geluk en Suske blijft Suske, maar in de literaire strip doet de hoofdpersoon aan zelfreflectie en wereldbeschouwing. Het verschil tussen de strip en de beeldroman is als het onderscheid tussen lectuur versus literatuur.

Al benadrukt striptekenaar Hanco Kolk (bekend van ’S1ngle’, ’Gilles de Geus’ en de grapic novel-serie ’Meccano’) dat de termen strip en beeldroman ten onrechte van elkaar worden gescheiden: „De strip is het medium. Daarbinnen vinden we verschillende genres, waaronder de graphic novels.”

„En een graphic novel is een gelaagd verhaal in dwingende beelden, volgens de Amerikaanse schrijfster Myla Goldberg. Ik denk dat zij het fenomeen zo treffend heeft omschreven”, zegt Joost Pollmann, directeur van de Stripdagen Haarlem, connaisseur van het beeldverhaal én broer van striptekenaar Peter Pontiac.

„De beeldroman verschilt bovendien inmiddels in thematiek niet meer van de gewone roman.”

En volgens Hanco Kolk is de werkwijze eveneens vergelijkbaar: „Ik ga heel planmatig te werk door vooraf alles uit te schrijven tot het verhaal precies als een Zwitsers uurwerk in elkaar steekt. Je bent echt met een roman bezig. En waar ik bij S1ngle op de millimeter werk, heb ik bij de beeldnovelles alle ruimte.”

Het is volgens Pollmann de vorm die het onderscheid maakt, de interactie tussen beeld en tekst. De woordenschat van de literaire auteur – die ’slechts’ beelden moet kunnen beschrijven – hoeft de graphic novellist helemaal niet per se te bezitten: „De taal kan zelfs worden weggelaten, zoals ook gebeurt bij sommige beeldromans. Omdat het beeld het verhaal al vertelt. Belangrijk is daarbij vooral de lichaamstaal van de personages. Wie dat beheerst, kan al veel woorden achterwege laten.”

Inderdaad laat de stapel stripromans op de redactie zich kenmerken door figuren met hangende schouders, al of niet kromgebogen fietsend door de regen, dan wel peinzend voor zich uitturend in het café. Want de gezichtsuitdrukkingen zijn uiteraard eveneens van het grootste belang. Zij spreken boekdelen.

Over de ontwikkeling van de graphic novel in Nederland is Joost Pollmann enthousiast: „Lange tijd waren ze hier nogal conventioneel. Inmiddels zie je dat ze wat experimenteler worden, gedurfder.”

En er zit nog meer in pen en penseel, weet striptekenaar Hanco Kolk. „Op het ogenblik zijn veel Nederlandse tekenaars volop bezig met nieuw werk.” Ook Kolk zelf. Hij werkt thans samen met Arnon Grunberg aan een waargebeurd tekenverhaal op basis van de reportage ’Van Istanbul naar Bagdad’, die Grunberg schreef voor NRC Handelsblad. Het boek verschijnt in het najaar.

Als Nederlandse favoriet noemt Kolk de strip- en filmmaker Guido van Driel: „Dat is de man.”

Nu nog de erkenning van het fenomeen beeldnovelle door de massa.

Pollmann: „Op de Frankfurter Buchmesse had iedere Amerikaanse uitgever graphic novels liggen en ook in een land als Frankrijk neemt het genre een serieuze plek in bij de boekhandel.

Het grootste stripfestival van Noord-Europa viert zijn tienjarig jubileum

Wie hoogstpersoonlijk kennis wil nemen van de laatste ontwikkelingen in stripland, moet komend weekeinde in Haarlem zijn. Daar vindt zaterdag en zondag de tiende editie plaats van de Stripdagen Haarlem, het grootste stripfestival van Noord-Europa. Op tal van plekken in de stad zijn tentoonstellingen, signeersessies, filmvoorstellingen, prijsuitreikingen en workshops. Deze keer is er speciale aandacht voor het beeldverhaal in Oost-Europa via een expositie die is gekoppeld aan een database. Bezoekers kunnen zo informatie inwinnen over Oost-Europese festivals, tekenaars, tijdschriften en organisaties uit dat deel van het continent.

In het stadscentrum zijn drie stripbeurzen te vinden, waar bekende (inter)nationale striptekenaars signeren. Verder komen nieuwe striptoepassingen op iPhones, e-readers en plasmaschermen aan bod en geeft Arnon Grunberg een lezing over de beeldroman. In de Toneelschuur wordt de eerste Biënnale voor Illustratoren gehouden en in de Vishal ontfermt de jongste generatie cartoonisten zich over de komende Kamerverkiezingen.

www.stripdagenhaarlem.nl/2010

Bron: Joost van Velzen; Trpuw.