Zieltjes winnen via de tekstballon.  

Decennia geleden waren het Jef Nys voor Vlaanderen en Jijé voor Wallonië die de katholieke strip groot maakten. Sindsdien leek het genre een stille dood te zijn gestorven. Tot nu toe tenminste, want de laatste maanden lijken de strips met een religieuze inslag terug van weggeweest. Aartsbisschop Léonard wrijft zich alvast in de handen.

door Geert De Weyer in De Morgen

Toen begin 2009 bekend werd dat uitgerekend beroepsprovocateur, seksist en vrouwenzot Robert Crumb - in stripkringen bekend als de peetvader van de undergroundstrip in de jaren zeventig - een stripadaptatie van de Bijbel zou maken, schoven gelovigen overal ter wereld nerveus op hun stoel. Wie vreesde voor godslastering kwam echter bedrogen uit. Met Genesis maakte Crumb een waarheidsgetrouwe bewerking van ’s werelds grootste bestseller. Elke eigen interpretatie smeet hij daarbij doelbewust overboord.

“Het Oude Testament is zo’n krankjorum verhaal. Je hoeft er helemaal niets aan te veranderen om het belachelijk te maken”, wist Crumb. En hoewel hij liet weten dat hij de Bijbel had getekend om de religieuze kracht ervan uit te drijven en het boek niet nuttig vond als moreel kompas, verkocht zijn 219 pagina’s tellende graphic novel over de hele wereld als zoete broodjes.

Sinds die tijd hebben meer uitgeverijen en auteurs zich gebogen over religieuze strips. De afgelopen maanden waren de titels niet bij te houden. Bij de Nederlandse uitgeverij Silvester verschenen eerder dit jaar twee dikke strips over de Bijbel, terwijl ze zopas nog Het evangelie volgens Mattheus had uitgebracht. De Nederlandse cartooniste Margreet de Heer, theologe en domineesdochter, bracht de cartoonbundel Religie in beeld uit voor kinderen vanaf twaalf jaar. Haar eigen kijk op verschillende religies kwamen daarin aan bod. Haar boodschap: “De diversiteit van het geloof omarmen en bruggen bouwen”.

In België bracht Servais onlangs het tweeluik Orval op de markt, waarin bloei en verval van de gelijknamige abdij en orde centraal staan. En uiteraard is er uitgeverij Glénat, die het laatste decennium reeksen publiceerde als De tien geboden en een collectie als De zwarte loge, waarin sektarische of religieuze bewegingen als de tempeliers, Opus Dei, de loge, duivelaanbidders en bekende ketters op zoek gaan naar de waarheid achter eeuwenoude relikwieën als de lans van Longinius, de lijkwade van Turijn of de Dode Zeerollen.

Kuifjes burgermoraal

Nieuw is de religieuze strip allerminst. Dat weten ze maar al te goed bij CriaBD, een Belgische stichting die in het Brusselse Sint-Michielscollege gehuisvest is. Behalve op het publiceren van een eigen infoblad, Gabriël, legt de stichting zich toe op het verzamelen van strips met vooral religieuze thema’s. Van de vijfduizend strips die hun bibliotheek sieren, hebben er naar verluidt zo’n tweeduizend te maken met godsdienst. Volgens de stichting zijn in het Nederlandse taalgebied sinds de jaren zestig van de vorige eeuw zo’n 150 christelijke beeldverhalen uitgekomen, waarvan het merendeel vertaald is uit het Frans.

Niet dat België geen belangrijke auteurs of boeken uitbracht in dit genre. In Vlaanderen is vooral Jef Nys, geestelijke vader van Jommeke, daarvoor bekend, terwijl in Wallonië Jijé de religieuze strip groot maakte. Vanaf midden jaren vijftig tot in de jaren zestig bracht Nys - die toen nog dweepte met het katholieke geloof - talloze realistische strip-biopics over gerenommeerde religieuzen uit, waaronder de pausen Pius X en Johannes XXIII, priester Edward Poppe, Bernadette Soubirous, de jezuïetenmissionarissen Pieter-Jan De Smet en Constant Lievens, pater Theofiel Verbist (de stichter van de Missiecongregatie van Scheut), Sint-Godelieve van Gistel, kanunnik Triest en pater De Deken.

Jijé startte zijn carrière bij de paters van Averbode en bracht wellicht een van de bij ons bekendste religieuze strips op de markt: Don Bosco. Of het religie of opportunisme was dat Jijé dreef, is de vraag, maar feit is dat de paters van Averbode in die tijd zeer gecharmeerd waren van dit soort beeldverhalen, op een moment dat de gegoede klassen nog erg denigrerend deden over strips.

Eén man wordt verantwoordelijk geacht voor die plotse mentale ommekeer: Hergé, die de geestelijken in ons land wist te charmeren met de conservatieve burgermoraal die Kuifje in zijn begintijd uitstraalde. Die begintijd, dat was eind jaren twintig, toen Hergé nog onder invloed stond van zijn chefs van het dagblad Le Vingtième Siècle, zowat de spreekbuis van het francofone, anticommunistische en ultrakatholieke establishment. In 1929 begon hij voor Le Petit Vingtième, de jeugdbijlage van dat blad, met het eerste Kuifjeverhaal, Tintin au pays des Soviets.

Door die rosse held en het toenemende succes van andere jeugdbladen als Ons Kinderland en Ons Volkske sloeg de aanvankelijkkritische houding van de paters van Averbode om. Tussen 1930 en 1940 publiceerden ze steeds vaker strips in hun blad Zonneland, dat door de schoolgaande jeugd gretig werd gelezen. Tekstballonnen waren er toen nog niet, daarvoor was het wachten op Jijé, die werd weggehaald bij het concurrerende tijdschrift Le Croisé (De kruisvaarder). In 1939 introduceerde hij voor het eerst tekstballonnen in Petits Belges, de Franstalige tegenhanger van Zonneland. Zijn eerste werk, Blondin et Cirage (Blondie en Blinkie), waarin een blank en een zwart jongetje onafscheidelijke vriendjes worden en blijk geven van christelijke naastenliefde, haakte in op het katholieke gedachtegoed waarin de strips van die tijd baadden. De paters wreven zich in de handen. Het was duidelijk: strips zijn opvoedkundig. Halleluja.

Maar de strip evolueert. Blondie en Blinkie glijden steeds verder af van de conservatieve moraal en komen uiteindelijk in het weekblad Spirou/Robbedoes terecht. De strips krijgt meer mogelijkheden, auteurs mogen meer, worden stouter, avontuurlijker ook. En wie vroeger geloofde, gelooft plots niet meer, zoals Jef Nys, die rond de eeuwwisseling publiekelijk afstand neemt van het katholicisme. Uiteindelijk blijft van de religieuze strip nog weinig over.

Maar tendensen komen en gaan, zegt de Vlaamse striptekenaar Geert De Sutter (47). Werd hij vroeger bekend als assistent van Bob De Moor (onder meer voor diens reeks Barelli), dan staat hij nu geboekt als tekenaar van religieuze opdrachtstrips. Sinds 2005 heeft hij ieder jaar wel een religieus album op zijn naam staan, waaronder De tijdelijke dood (over de religieuze hervorming in de Lage Landen in de zestiende eeuw), La Joie d’un Choix (over de Franse zuster Marie-Eugénie Milleret, stichteres van de congregatie Les Soeurs de l’Assomption), De verre bestemming (over de zeven zusters franciscanessen die in 1900 worden vermoord tijdens de Chinese Bokseropstand) en Valentinus, het heilig paterke (over pater Valentinus, minderbroeder in Hasselt op het einde van de 19de eeuw).

“Veel van die albums worden uitgegeven door Coccinelle BD”, zegt De Sutter. “Dat is een uitgeverij uit Durbuy die zich specialiseert in religieuze strips. Het is een niche-uitgeverij waarvan de albums vaak vertaald worden naar het Nederlands of Frans. In veel gevallen gaat het om strips in opdracht van religieuze instanties. Zo kreeg ik opdrachten van de Nederlandse Stichting Zuster Marie-Adolphine in Ossendrecht, het Bisdom Rotterdam en Les Soeurs de l’Assomption uit Parijs. Niet zelden zijn er evenementen aan verbonden. De strip over de Belgische zuster Amandina van Schakkebroek die in China werd vermoord, verscheen in opdracht van het bisdom Limburg op het moment dat ze in 2000 heilig werd verklaard. Het is het soort strips dat niet meteen in de reguliere stripwinkels komt te liggen. Vaak worden ze verspreid via scholen, pastorale informatiecentra of religieuze boekwinkels.” De oplagen van ’s mans strips zijn relatief groot: tussen 4.000 en 10.000 exemplaren.

De Sutter - zelf gelovig - meent dat de herlancering van de religieuze strip dezer dagen alles te maken heeft met de manier waarop we de kerk de afgelopen jaren hebben afgekraakt. “Het is van alle tijden dat wanneer zoiets gebeurt en het geloof op de helling komt te staan, de maatschappij toch op een of andere manier op zoek gaat naar een religieus element of zingeving. Sommigen tasten de grenzen van hun religie verder af, anderen gaan over naar newagetoestanden. Als je naar boekenbeurzen gaat, zie je ook steeds religieuze of spirituele boeken liggen. En heeft Des hommes et des dieux geen grote prijs weggekaapt op het filmfestival van Cannes?”

Ouders van de apostelen

“We zien dat in de bladen van Uitgeverij Averbode de religieuze boodschap in de loop der jaren minder prominent wordt”, zegt De Sutter. “Dat lijkt mij ook een goede evolutie. In deze tijd heeft het weinig zin om nog prekerige boodschappen aan kinderen op te dringen”, zegt hij. “Wat mijn eigen strips betreft, hang ik sterk af van de boodschap die mijn opdrachtgever wil benadrukken en moet ik hun religieuze boodschap vaak te expliciet weergeven. En dat terwijl ik persoonlijk geloof dat het efficiënter is om bepaalde waarden door te geven op een minder directe manier. Ik denk bijvoorbeeld aan De aankomst van Shaun Tan, over de immigratieproblematiek, of Drie schimmen van Cyril Pedrosa, waarin het afgeven van een kind centraal staat.

“In die zin denk ik ook aan Le voyage des pères van de Fransman David Ratte, over de ouders van de apostelen, en hoe zij toekijken hoe hun zonen Jezus volgen. Het is niet alleen prachtig getekend, het zit ook vol humor en kreeg op het stripfestival van Angoulême zelfs de Prix de la BD Chrétienne, een prijs die elk jaar wordt gegeven aan het beste christelijke beeldverhaal. Dat is een groepering die al meer dan twintig jaar in de kathedraal van Angoulême is gehuisvest en daar tijdens het stripfestival stripauteurs te gast heeft. Ze worden echter gemarginaliseerd door de organisatie van het festival, en geweerd uit het officiële programma. Nu, ik hoor ook dat er in die streek altijd al een strijd tussen katholieken en protestanten is geweest. Ik weet niet in hoeverre dat meespeelt, maar mijn eigen album De tijdelijke dood, waarin die strijd centraal staat, werd er bijvoorbeeld niet goed onthaald door de protestanten.”

Of De Sutter ondertussen zelf niet scheef bekeken wordt als maker van deze nichestrips? “Hm, ja, toch wel”, klinkt het wat aarzelend. “Er wordt wel eens meesmuilend om gedaan. Zeker in deze tijden. Komt daar nog bij dat de tijdgeest je verplicht om voorzichtigheid aan de dag te leggen. Vorig jaar tekende Wim Swerts (tekenaar van Basta en W817, gdw) op mijn scenario een verhaal over de Hasseltse minderbroeder Valentinus. Dat was in opdracht van de minderbroeders en verscheen ten gelegenheid van de Virga Jesse-feesten. Het album moest worden gemaakt voor lezers van 7 tot 77 jaar en we besloten op de cover enkele kinderen toe te voegen. Nu, daarop legde pater Valentinus zijn hand te dicht bij een meisje. Ik heb Wim toch gevraagd die arm te hertekenen, wat verder verwijderd van dat meisje. De zaak-Vangheluwe was toen net losgebarsten, weet je.”

Homoseksuele paus

Ondertussen lijkt ook de najaarscatalogus van de Vlaamse uitgeverij Daedalus de kant van de religieus geïnspireerde strip te kiezen. Hoewel daarin religie vaak slechts een aanleiding lijkt voor avonturenstrips, zoals De tempelier (een historisch fresco over de geheimen van de tempeliers), Alchemie (over een door Jacques de Molay, grootmeester van de tempeliers, uitgesproken vervloeking), Ik ben een kathaar (over de katharen, een religieuze groepering die zich als de ware christelijke kerk beschouwde en actief was tijdens de late middeleeuwen) of Drie Christussen, waarin sf-auteur Bajram de heilige lijkwade centraal stelt, het doek waarin Christus gewikkeld zou zijn bij de kruisafname.

Minder braaf gaat het eraan toe in de reeks De verschrikkelijke paus van topscenarist Jodorowsky en tekenaar Theo. Beiden zetten daarin de malafide geschiedenis van de kerk in de zestiende eeuw centraal, waarbij gewelddadige en (homo)erotische scènes niet worden geschuwd. Benieuwd of die laatste reeks, waarvan Jodorowsky beweert dat de monsterlijkheden van de homoseksuele paus Julius II niet ver van de waarheid verwijderd is, wordt opgenomen in de bibliotheek van CriaBD.