De andere strip

De Vliegende Hollander deed in 2008 met veel ambitie zijn intrede op de markt. De nieuwe uitgeverij zou zich toeleggen op vertalingen van Amerikaanse stripromans, en schoot met de integrale vertaling van het verfilmde Watchmen van Alan Moore en Dave Gibbons meteen een hoofdvogel af. Ook de onverwachte bestseller Logicomix, een Griekse striproman over de filosoof Bertrand Russell, was een voltreffer. Drie jaar later blijkt dat de uitgeverij geen vervolg kon breien op dat veelbelovende begin.

De Vliegende Hollander zette vooral in op strips die op de Amerikaanse markt hun deugdelijkheid hadden bewezen, en die bij het publiek vaak al bekend waren via verfilmingen. Maar fans van films als Sin City, V for vendetta, From hell en Hellboy bleken de stripromans waarop die films gebaseerd waren niet in huis te halen, of hadden het Engelstalige origineel al. De Vliegende Hollander verbreedde gaandeweg het aanbod, onder meer met een integrale uitgave van de Sjef Van Oekel-strip van Wim T. Schippers en Theo Van den Boogaard. Maar ook dat zorgde niet voor een doorbraak.

Standaard Uitgeverij, dat de verdeling van de Vliegende Hollander-boeken in Vlaanderen verzorgt, geeft geen concrete cijfers over de verkoop, maar bevestigt dat het verdwijnen van De Vliegende Hollander wijst op problemen in de markt voor graphic novels (een wat vage omschrijving voor meestal in één album afgeronde, langere strips op romanformaat). Er is een trouw publiek, dat vooral via grotere winkels als Fnac wordt bereikt, maar het blijkt erg moeilijk om de strips ook in de rest van de markt gepositioneerd te krijgen. Enkele succesvolle titels uit het fonds van De Vliegende Hollander vinden voortaan onderdak bij uitgeverij Lebowski (dat al een herdruk van Logicomix publiceerde), maar het gros van de strips zal niet meer in het Nederlands verschijnen. De laatste titels, met onder meer het klassieke Batman: De terugkeer van de Dark Knight van Frank Miller, werden eind vorige week uitgeleverd aan de boekhandels.

Naïeve uitgevers

De Vliegende Hollander verdwijnt van de markt, maar ook andere uitgevers schroeven hun activiteiten op de stripmarkt terug. Uitgeverij Atlas (met onder meer Persepolis van Marjane Satrapi en strips van David B. en Will Eisner in haar fonds) rekruteert niet meer actief, maar blijft wel het werk van Vlaamse stripmakers als Marc Legendre en Gerolf Van de Perre uitgeven. De Bezige Bij, dat een jaar geleden stripuitgever Oog&Blik opkocht, experimenteert met nieuwe manieren om stripromans in de markt te zetten. Zo verschijnt het nieuwe album van de Franse stripgrootmeester Jacques Tardi, De sluipschutter, op romanformaat omdat dit beter zou liggen in de reguliere boekhandel. De euforie van een paar jaar geleden, toen alle grote uitgevers een graphic novel-luik binnen hun fonds wilden uitbouwen, is voorbij.

‘Het probleem is dat er onrealistisch veel van werd verwacht', zegt een striphandelaar, die zijn naam liever niet in de krant wil. Mede door het succes van boeken als Maus van Art Spiegelman en Persepolis van Marjane Satrapi leek het vast te staan dat je met stripromans én de stripliefhebber én de meer literair georiënteerde boekenkoper kon bereiken. Dat laatste gebeurde amper, uitzonderingen als Judith Vanistendael of Brecht Evens daar gelaten. ‘Ik denk niet dat je van een crisis mag spreken. Wat nu gebeurt, is dat een zekere naïviteit en optimistisch geloof in de commerciële mogelijkheden van de graphic novel plaatsmaken voor realisme.'

In absolute cijfers gaat het nog steeds uitstekend met de Vlaamse stripmarkt, maar dat is nog steeds in de eerste plaats op het conto te schrijven van populaire kinder- en familiestrips als Jommeke, De Kiekeboes, Suske en Wiske, FC De Kampioenen of Urbanus. De rest van de markt kampt met een geleidelijke veroudering van het (overwegend mannelijke) publiek, en heeft te lijden onder overproductie. Er verschijnen zoveel titels bij zoveel verschillende uitgevers dat zelfs de stripspeciaalzaken het niet meer verhapstukt krijgen. De gemiddelde verkochte oplage per boek is de voorbije jaren gedaald, en uitgevers proberen dat op te vangen door meer titels uit te brengen, vaak vertalingen van Franse reeksen van tweede garnituur. Pas verschenen titels worden dikwijls na een paar weken al weggedrukt door alweer een volgende lading nieuwigheden.

‘Dat diverse aanbod is een zegen voor onze klanten, want de keuze is enorm', luidt het bij de striphandel. ‘Maar door het grote aantal titels krijgt een strip amper nog tijd om door te groeien. Ook de verkoop van oudere nummers uit lopende reeksen wordt steeds moeilijker, die paar échte topreeksen uitgezonderd zoals Largo Winch, Thorgal of XIII. Ik denk dat uitgevers op termijn keuzes zullen moeten maken. Nu koopt de striphandel heel voorzichtig in, om zeker niet met onverkochte overstock achter te blijven. Van Ergens waar je niet wil zijn, het succesboek van Brecht Evens, waren in eerste instantie in totaal nog geen tweehonderd exemplaren besteld. Pas later is dat boek beginnen lopen. Maar voor veel boeken komt zo'n moment er niet.'

De strip heeft diabetes

De problemen van de Vlaamse stripmarkt zijn deels dezelfde als die van de algemene boekenmarkt. Bovendien is het geen exclusief Vlaams fenomeen. Ook Franse stripuitgevers klagen al jaren over de overproductie, maar elk jaar opnieuw verschijnen er nóg meer titels dan het jaar voordien. De Amerikaanse markt blijft eveneens in beweging. Vorige week maakte de grote manga-uitgeverij Tokyopop bekend dat ze haar activiteiten in de VS stopzet omdat het steeds moeilijker wordt rendabel te zijn. Terwijl The New York Timesdezelfde dag uitpakte met een verhaal over Marvel Comics, uitgever van onder meerSpider-Man. Het komende jaar worden bioscoopfilms uitgebracht met respectievelijk de Marvel-superhelden Mighty Thor, Captain America en The Avengers in de hoofdrollen, maar ook Marvel heeft het steeds moeilijker om de strips en graphic novels rond die personages te slijten. Zelfs voor Marvel, een imperium gebouwd op strips, zijn de strips allang geen hoofdzaak meer.

Tom Spurgeon, van de Amerikaanse stripsite The Comics Reporter, vatte de situatie als volgt samen: ‘Als de strip ziek is, dan gaat het niet zomaar om een gebroken arm, maar om diabetes. Een gemakkelijke oplossing bestaat niet.'

Bron: Toon Horsten; De Standaard; 26 april 2011.