De andere strip

Close-up Stripverhaal zoekt naar de basis van de wiskunde.
De strip ‘Logicomix' is een onverwacht succes, gezien het onderwerp: de zoektocht naar de basis van de wiskunde. ‘Het is zowel een tragisch verhaal als een avonturenroman over ideeën.'

‘Ik heb een verhaal voor jullie, een waanzinnig plan', zei de Griekse romanschrijver en theatermaker Apostolos Doxiadis jaren geleden tegen twee tekenaars. Die wilden na twintig jaar commerciële animatie dolgraag een strip maken, maar hadden geen idee waarover. Doxiadis vertelde het verhaal waarmee hij al sinds zijn jeugd rondliep: over de zoektocht naar de fundamenten van de wiskunde.

Het waanzinnig plan werd een strip, Logicomix, die zeven jaar later verscheen, in 2008, en nu een zegetocht over de wereld maakt, met juichende kritieken en een ongekende verkoop: 15.000 stuks al in Vlaanderen en Nederland. ‘Het is onvoorstelbaar', zegt Doxiadis. ‘Op 1 in de top 10 van graphic novels, boven Batman, en in de top 10 voor fictie van de New York Times.'

Logicomix is een begoochelende mengeling van strip en filosofie, van biografie en postmoderne beeldroman en van wetenschapsgeschiedenis en romantische komedie. Het vertelt het verhaal van de maniakale zoektocht van de logicus en filosoof Bertrand Russell naar de onbetwistbare beginselen van de wiskunde, begin twintigste eeuw. Het verhaal heeft twee schillen: de makers zelf, die discussiëren over de inhoud en Betrand Russell, die een lezing over zijn leven houdt, op 4 september 1939.

Russell vertelt hoe hij tien jaar ploeterde aan een boek over de uitgangspunten van de wiskunde, nadat zijn ontdekking van een paradox de axioma's van de discipline deden wankelen. Als het boek af is, krijgt hij een briljante leerling, ene Wittgenstein, die betoogt dat hij helemaal fout zit. En jaren later bewijst een andere denker, Kurt Gödel, dat Russells zoektocht naar alles verklarende beginselen onmogelijk is.

‘Die zoektocht heeft wel zes helden, dus hadden we een centraal karakter nodig', legt Doxiadis uit. ‘We kozen Russell, omdat hij de normaalste was: wiskundige, maar ook politiek activist en een man die hield van het leven, van liefde, van vrouwen. Met hem kan een lezer zich identificeren.' Toch is Logicomix geen biografie, zegt Doxiadis: ‘Ik zie het als een avonturenroman over ideeën.'

Het verhaal van de zoektocht leerde hij kennen tijdens zijn studie wiskunde. ‘Als tiener werd ik verliefd op wiskunde, om vergelijkbare redenen als Russell. Net als hij was ik in mijn jeugd niet erg gelukkig, ondanks liefdevolle ouders en familie. Ik voelde me nogal eenzaam en onzeker. De wiskunde gaf me een gevoel van geborgenheid, omdat ik dingen zeker zou weten.'

De verliefdheid voelde als een openbaring. ‘De gewaarwording dat ik de absolute waarheid kon vinden, gaf me een bijna fysieke reactie. Ik denk dat alle wiskundigen dat ervaren als ze de schoonheid zien van een wiskundige reductie met een overtuigend gededuceerd bewijs. Het is een steekvlam die door je lichaam trekt, net als bij grote kunst. Het is het gevoel dat je God ziet.'

Die sensatie bracht hij over op de tekenaars Alecos Papadatos en Annie di Donna. ‘Ik zei dat ik het verhaal zag als een tragedie, als een verhaal over overmoed, over mensen die de Toren van Babel wilden bouwen. Dat trok hen aan. Ik gaf ze de biografieën van Gödel en Frege, en eenvoudige boeken over de grondslagen van de wiskunde, en gedurende twee jaar spraken we uitvoerig over het boek.' Vervolgens vroegen ze Christos Papadimitriou erbij, professor theoretische computerkunde in Berkeley, die ook andere opvattingen inbracht. Na hun discussies beslisten ze zichzelf en hun opvattingen op te nemen in hun verhaal. ‘Dat voelde heel natuurlijk. Bovendien gebruikten we Alecos en Annie, die geen wiskundigen zijn, om vragen te stellen: hun rol is zeer waardevol voor de lezer, die ook uitleg wil.'

Bertrand Russell lijkt te concluderen dat een mens zich moet richten op de werkelijkheid om zich heen en zich niet moet verliezen in concepten. Doxiadis: ‘Het boek verdedigt het idee dat logica de oplossing voor alles is. Maar het stelt ook dat de rede een gevangenis is, inferieur aan emotie en gevoelens. Het probleem is de balans tussen die twee, een kwestie die de oude Grieken al bezighield.'

Om dat dilemma te illustreren speelt Russells lezing, waarin hij terugkijkt op zijn leven, zich af tegen de achtergrond van een net begonnen oorlog. ‘Niet veel mensen mogen Russell, ze vinden hem koud en intellectueel. Ook ik voelde voor hem meer interesse dan liefde. Tot ik zijn brieven las en zag hoe hij een diepgaande twijfel toonde over zijn radicale pacifisme – als logicus die oorlog voeren beschouwt als het volgen van een irrationeel instinct. In het boek gebruiken we een regel uit een brief uit 1939, waarin hij zegt dat hij pacifist is, maar het idee niet kan verdragen dat Europa wordt verdeeld tussen Hitler en Stalin. Hij zocht naar een balans tussen zijn verstand en gevoel, en dat raakte me.'

donderdag 26 november 2009 Auteur: Ron Rijghard, © NRC Handelsblad